ALANCUMA KÖYÜ - Çerkes Kültürü - Dil ve Edebiyat

. .

DOĞU ADIĞE (KABARDEY) ALFABESİ

(Murat Papşu)

ALFABENİN BAZI ÖZELLİKLERİ

* Türkçe harfler Adığece sesleri tam olarak karşılamadığından, alfabeyi öğrenmek için en iyi yöntem, dili bilen birine sözcükleri söyleterek sesleri telaffuz etmeye çalışmaktır.

* У harfi, bazı sessiz harflerle birlikte (гу, гъу, ку, кIу, къу, кхъу, хъу) sözcük sonlarında yarım okunur. Bu nedenle bunlar ayrı harf olarak kabul edilmişlerdir.

* Yabancı kökenliler dışında э (e), к (k), о (o), р (r), ы (ı) harfleri ile sözcük başlamaz.

* Е (E) ve И (İ) harfleri sözcük ve hece başında YE ve Yİ olarak okunur.

* У (U) harfi sözcük ve hece başında VU olarak okunur.

* Э harfi, e ile a arası, ama daha çok a’ya yakın bir ses olarak okunur.

* Alfabede harf olarak kabul edilen, ancak ses karşılığı olmayan ve sadece diğer harflerle birlikte kullanılan üç işaret vardır:

1- Sertleştirme işareti (ъ) г, к, л, х harfleriyle birlikte kullanılır (гъ, къ, лъ, хъ), bu harflerin daha sert ve kalın okunmalarını sağlar.

2- Yumuşatma işareti (ь) ж ve х harfleriyle kullanılır (жь, хь) ve daha kalın okunmalarını sağlar.

3- Keskinleştirme işareti (I) sessiz harflerden sonra kullanılır (кI, лI, пI, тI, фI, цI, щI) ve harfin daha keskin (sert) okunmasını sağlar. Sesli harflerden ise önce kullanılır (Iа, Iэ, Iе, Iи, Iы, Iу); Arapçadaki hemze işlevini görür (Kur’an, neş’e).

* Yazı ve edebiyat diliyle Türkiye’de konuşulan ağız arasında bazı ses değişiklikleri görülmektedir:

=> дж ® г

джанэ ® ганэ; джэд ® гэд; джэду ® гэду

=> кI (Sert çe) ® (Sert ke)

кIыхь (ç’ıh® k’ıh); кIэ (ç’e® k’e); кIапсэ (ç’apse® k’apse)

=> ч ® к

чэф – кэф; чэзу ® кэзу; чыцI ® кыцI; тепщэч ® тепщэк

FORUM

RADYO

CHAT

SİTE HARİTASI

KÜNYE

Kitap Harfi	El Yazısı	Türkçe Okunuşu	Örnek Sözcükler
А а	А а	A (uzun)	адакъэ horoz; адэ baba; ар o; абдж cam; ауэ fakat; ахъшэ para
Э э	Э э	A-E arası	экзамен sınav; анэ anne; банэ diken; мэжэлIэн acıkmak
Б б	Б б	B	бэ çok, bol; бажэ tilki; бзу kuş; бзэ dil; бжэ kapı; бжьэ arı
В в	В b	V	вагъуэ yıldız; вакъэ ayakkabı; вы öküz; вэн kaynamak
Г г	Г г	İnce Ğ	гын barut; гыбзэ beddua; гыз inleme; жыг ağaç; лъагэ yüksek
ГУ гу	ГУ гу	GU	гу kalp; гугъэ umut; гущэ beşik; джэгу düğün, oyun; нэгу yüz
Гъ гъ	Гъ гъ	Kalın Ğ	гъэ yıl; гъатхэ ilkbahar; гъэр esir; гъыбзэ ağıt; гъын ağlamak
Гъу гъу	Гъу гъу	Kalın ĞU	гъуджэ ayna; гъунэгъу komşu; гъуэгу yol; гъущI demir
Д д	Д д, g	D	дэ biz; ceviz; дыдж acı; дахэ güzel; дыгъэ güneş; дагъэ yağ
Дж дж	Дж дж	C	джанэ gömlek; джэд tavuk; джэдыкIэ yumurta; джэду kedi
Дз дз	Дз дз	DZ	дзэ diş; ordu; дзыгъуэ fare; дзын atmak; бадзэ sinek
Е е	Е е	E, YE	е kötülük; езы kendi(si); емыкIу ayıp, uygunsuz; ефэн içmek
Ё ё	Ё ё	YO	(Sadece Rusça sözcüklerde) ёлк yılbaşı çamı
Ж ж	Ж ж	J	жей uyku; жэм inek; жэщ gece; жыжьэ uzak; жэн koşmak
Жь жь	Жь жь	Kalın J	жьэ ağız; жьакIэ sakal; жьауэ gölge; жьы yaşlı, eski; rüzgar
З з	З з	Z	зы bir; закъуэ yalnız, tek; зауэ savaş; захуэ doğru; мазэ ay
И и	И и	İ, Yİ	ин büyük; и sekiz; из dolu; илъэс yıl; иджы şimdi; икIи ve
Й й	Û й	Y	бей zengin; дэжьей fındık; бий düşman; йофэ içiyor
К к	К к	K	класс sınıf; компот komposto; кино sinema; кран vinç; musluk
Ку ку	Ку ку	KU	куэд çok; куэ kalça, but; куу derin; курыт orta; хьэку fırın
КI кI	КI кI	Sert Ç	кIыхь uzun; кIэ kuyruk; son; кIапсэ ip; пкIэлъей merdiven
КIу кIу	КIу кIу	Sert KU	кIуащIэ güç, kudret; кIуэцI iç; кIуэн gitmek; щакIуэ avcı
Къ къ	Къ къ	Kalın K	къабзэ temiz; къыр kayalık; къафэ dans; къэкIуэн gelmek
Къу къу	Къу къу	Kalın KU	къуэ oğul; къуажэ köy; къуэш erk. kardeş; мэкъу ot
Кхъ кхъ	Кхъ кхъ	Kalın K	кхъэ mezar; кхъыIэ lütfen; кхъапIэ kepek; mezar yeri
Кхъу кхъу	Кхъу кхъу	Kalın KU	кхъухь gemi; кхъуэ domuz; кхъуей peynir; шIакхъуэ ekmek
Л л	Л л	L	лы et; лэгъуп kazan; лэч boya; лэныстэ makas; мыл buz
Лъ лъ	Лъ лъ	LH	лъы kan; лъашэ topal; лъэпкъ soy; halk; лъакъуэ ayak
ЛI лI	ЛI лI	Sert LH	лIы adam; koca; лIыкIуэ elçi,aracı; лIэн ölmek; плIы dört
М м	М м	M	мафIэ ateş; мэл koyun; мэз orman; мащIэ az; мывэ taş
Н н	Н н	N	нэ göz; нобэ bugün; нысэ gelin; yenge; нащэ salatalık; нэф kör
О о	О о	O	оперэ opera; офицер subay; бо ahır; сокIуэ gidiyorum
П п	П п	P	псы su; пэ burun; псэ can; ruh; пхъэ odun; пэж doğru
ПI пI	ПI пI	Sert P	пIэ yatak; пIалъэ süre; пIащэ iri; лъапIэ pahalı; değerli
Р р	Р р	R	радио radyo; рецепт reçete; рентген röntgen; иджыри henüz
С с	С с	C	сэ ben; bıçak; сымаджэ hasta; сабэ toz; сыт ne; саугъэт hediye
Т т	Т т	T	тхьэ tanrı; тебэ tava; тху beş; тхылъ kitap; тхьэкIумэ kulak
ТI тI	ТI тI	Sert T	тIы koç; тIэкIу biraz; тIу iki; тIорысэ eski, yaşlı; нтIэ evet
У у	У у	U, VU	унэ ev; уэ sen; уэщ balta; уэс kar; уэшх yağmur; уэрэд şarkı
Ф ф	Ф ф	F	фэ siz; deri; фыз kadın; фошыгъу şeker; фо bal; фоч tüfek
ФI фI	ФI фI	Sert F	фIыцIэ siyah; фIы iyi; фIей kirli; фIанэ çapa; IэфI tatlı
Х х	Х х	İnce H	хы altı; deniz; хадэ bahçe; хабзэ âdet; хэт kim; хэку vatan
Ху ху	Ху ху	İnce HU	хуабэ sıcak; хужь beyaz; хуэдэ gibi; хугу darı; нартыху mısır
Хь хь	Хь хь	H	хьэ köpek, arpa; хьэку fırın; хьэщIэ misafir; хьэуэ hayır
Хъ хъ	Хъ хъ	Kalın H	хъыджэбз genç kız; хъыдан bez; хъарбыз karpuz; хъы ağ
Хъу хъу	Хъу хъу	Kalın HU	хъу erkek; хъурей yuvarlak; хъупIэ otlak; шыпхъу kızkardeş
Ц ц	Ц ц	TS	цы yün, tüy; цыжьбанэ kirpi; цей çerkeska; щхьэц saç
ЦI цI	ЦI цI	Sert TS	цIэ ad; bit; цIыху insan; цIыкIу küçük; цIыв böcek; пцIы yalan
Ч ч	Ч ч	Ç	чэф sarhoş; чэзу sıra, zaman; чыцI oğlak; тепщэч tabak
Ш ш	Ш ш	Ş	шы at; шэ süt, kurşun; шынэ korku; шыд eşek; шхыIэн yorgan
ЩI щI	ЩI щI	Sert Ş	щIалэ delikanlı; щIыIэ soğuk; щIыхуэ borç; щIагъ alt;пщIы on
Щ щ	Щ щ	Kalın Ş	щы üç; щэ 100; iç yağı; щынэ kuzu; щхьэ baş; щабэ yumuşak
Ъ ъ	Ъ ъ	Sertl. İş.	гъ, къ, хъ
Ы ы	Ы ы	I	ыхь! (acı ünl.)ah!; ыхьы (onay ünl.) hı-hı; ыIы ı-ıı; мыр bu
Ь ь	Ь ь	Yum. İş.	жь, хь
Ю ю	Ю ю	YU	Юсуф Yusuf; Юныс Yunus; плюс artı
Я я	Я я	YA	ябгэ zalim, hain; ятIэ toprak; яжьэ kül
I I	I I	Kesk. İş.	Iей çirkin; Iэ el; Iыхьлы akraba; Iыгъын tutmak; пыIэ şapka
Iу Iу	Iу Iу	Keskin U	Iуданэ iplik; Iуэху iş; Iугъуэ duman;Iупэ dudak; щIыIу düğme

ALFABENİN BAZI ÖZELLİKLERİ

А а

Kalın ĞU

Къ къ

Кхъу кхъу