© 2006 Alancuma   -   web tasarım: k@di®ing

ÇERKES ATASÖZLERİ (Adıge Guşaejkher)

 

Adıge kültürü veciz bir şekilde kelimelere yansımıştır.
Bunun en güzel örneklerini kuşkusuz atasözlerinde görmek mümkündür. Fakat atasözleri orijinalinden Türkçeye çevrilirken genelde vurgu düşmektedir.

 

-A-

Aceminin işi eksilmez.

Açlık korkağı da yiğit yapar.

Adıge khabze babadan kalır.

Adige'nin en garibi de misafirperverdir.

Adige'nin misafiri emniyettedir.

Ağızdan çıkan söz silahtan çıkan mermi gibidir.

Ağzı çok laf edenin eli az iş görür.

Ahlaksızla birlikte yaşayacağına yiğitle ölüme git.

Aile büyük nimettir. (Bıner nasıpığeş'u)

Akıl malın en kıymetlisidir.

Akıl mülktür.

Akıl sahibinin işi üç gün,akılsızın günü üç gün sürer.

Akıllı kişiyi sırtında taşısan bile yük gelmez.

Akıllının düşmanı çoktur.

Aklı kısa olanın dili uzun olur.

Aklı olan deliye bile danışır.

Aklı olmayan fukaradır.

Aklı olmayanın hiç bir şeyi yoktur.

Aklın anası düşüncedir.

Akrabanın damı görünüyorsa uğramadan geçme.

Anne göz, baba soy'dur.

Anne göz gibi hassas, baba ceviz gibi serttir.

Annen ve gözlerin zayıf anını kollamaz.

Annenin iyiliği kızın elbisesidir.

Anneye bak, kızını al. (Yane yepli, yiphu kaşe)

Aracı çok olunca korkak aslan kesilirmiş.

Arı sokmayan balın değerini bilmez.

Arkadaş kötü günde yanında olandır.

Aslanı terbiye ederler, kaplanı uslandırırlar.

Aslolan sevmek değil, sevgiyi karşılıksız bırakmamaktır. (Ş'uleğunığer ş'uğep,wuşöğuse yemğaz)

Atı güzelleştiren süvarisidir.

Atı kaybolanın kulağından at sesi gitmez.

Atın başı geçtikten sonra kuyruğuna uzanma.

Atın başı geçtikten sonra kuyruğundan yakalamaya kalkma.

Atına binince düşman, inince dost gibi davran.

Az ateşi büyüt, az çoluk çocuğu çoğalt. (Maş'o madcer yiğeb, bın madcer ğebağoe)

Az çoğun aracısıdır.

-B-

Baba toprağını güzelleştir, annenle güzel konuş.

Başlanmış işi olmayanın bitmiş işi olmaz.

Bazen deli de akıllıca söz eder.

Beceriksiz kocanın karısı da kendine benzer. (Zitl' ecebıcem yişuziy aş fed)

Belayı arayıp takılma, sana takılmışsa korkma.

Beşiği yapılıp mezarı kazılmayan yoktur.

Biçmesini bilmeyenin orağı kördür.

Bilim ile sanatın fazlası olmaz.

Bilmediğini söyleme, söylediğini inkâr etme.

Bir insanin iyiliğini arkasından, kötülüğünü yüzüne söyle.

Bir kere tökezleyen şaşı, iki kere tökezleyen kördür.

Bir kıvılcım bütün köyü yakar.

Bir korkak tüm orduyu yok eder.

Bir yalan yüz doğruyu paslandırır.

Birlik olan sürü için kurt korkulacak şey değildir.

Boza hoşuna gittiyse iç, kız hoşuna gittiyse al. (Mahsımer wigu rihime yeşö, pşaşer wigu rihime kaşe)

Bozmak ne kadar kolaysa yapmak o kadar zordur.

Burnu (önderi) olanın kuyruğu da olur.

Büyüğü olmayan evde feryat eksik olmaz.

-C-

Candan önce onur gelir.

Canın çektiği güzeldir. (Pser zehoapserer dakhe)

-Ç-

Çağırana, seni öldürecekse bile git.

Çerkeslerin en yoksulu bile konuk sahibidir.

Çığı bir küçük serçe harekete geçirir.

Çoban kötü olursa koyunları kuzgun bile götürür.

Çocuk annenin kostümüdür. (Bıner nım yifaş)

Çocuk tatlıdır. (Bıner eş'u)

Çok gülmek deliliğe işarettir.

-D-

Dağda korkak, evde kabadayı davranma.

Deli bile konuşuncaya kadar akıllı sanılır.

Delinin beyi olmaktansa, akılının kulu olmak daha iyidir.

Delinin suçu az değildir.

Deliye iş buyuran, işin arkasından koşar.

Deriyi yüzsen de gönüldekini alamazsın.

Dikiş bilmeyenin ipliği uzun olur.

Dil aklın elçisidir.

Dil kalptekini söyler.

Dil safradan acı, baldan tatlı, kılıçtan da keskindir.

Doğum da ölüm de bir gündür.

Dökülen şey geri dolmaz.

Düğün wuc ile başlar wuc ile biter. (Cegor wucıce yawuble, wucıce yawukhı)

Dürüst akraba nasiptendir. (Blağe tereze wieher nasıpığ)

Düşecek adamı bir çöp bile tökezletir.

Düşeceğini bilsen altına keçe serersin.

Düşmana canını versen de sırrını verme.

-E-

Ecel insanın koynunda yatar.

Ecel ne acele eder, ne de gecikir.

Eceli arama. O seni bulur.

Eceli olmayan yoktur.

El yurdunda edindiğin bir hafta, emanet gelenek üç gün gider.

Elçi öldürülmez.

Emeğin geçmeyen şey haramdır.

Erkeğin en biçaresi on işe yeter.

Erkek evlat soyundur, kız ise başkalarınındır. (K'or lepkı, phur nemıdcıme yay)

Erkek sözünden dönmez.

Erkek yaptığını anlatmaz.

Erken kalkan yol alır, tez evlenen döl alır. (Bın pasere khate pasere zefed)

Eski dostunla yaptığın gizli işi yeni dostuna güvenip söyleme.

Eski düşmanı akraba eski akrabayı düşman edinme.

Eski yolu ve eski dostu terk etme.

Evi ev yapan da, yakınlarını ağırlayan da kadındır. (Wuner zığewuneri, blağer zığeblağeri şüzera)

Evinde kendini eğit, topluma öyle gir.

Evinin avlu kapısına kadar seni geçirmeyenin evine gitme.

Ev sahibi konuğun hizmetkârıdır.

-F-

Fakirin dünyası sonbahar gibidir.

Fakirin ipini zengin eskitirmiş.

Fakirin lambası aydır.

Fare bile kendi yuvasında yiğittir.

Fark edilmeyen kalkar ıslık çalarmış.

-G-

Geçimsiz kaynana, gelini geçimsiz sanır. (Goaşer bzageme, nıseri bzage kışehu)

Geçmişi olmayanın geleceği de olmaz.

Gelinine gücenirsen kızını azarla.

Geliniyle oturan, onu kötülemeyi adet edinir. (Zinıse gotıshareme, afezıwbıre yi khabz)

Gelmek misafirin, gitmek ev sahibinin inisiyatifindedir.

Genç geleceği ümit ederek yaşlanır, yaşlı geçmişi hayal ederek ölür.

Genç koşarken yaşlının dizleri ağrırmış.

Genç yaşlı olur ama yaşlı bir daha genç olamaz.

Gençlikte hazırlamadığını yaşlılıkta arama.

Gerekmedikçe kılıç çıkartma, çıkarttığında gereğini yapmadan kınına koyma.

Gezenin ayakkabısı eskimez.

Gönle güzel gelen göze güzel görünür.

Gönül yaşlanmaz.

Gönüller bir olunca samanlık seyran olur. (Ş'u zereleğukher, zı sadjanem zedefe)

Giysi seni topluma sokar, mide ise çıkartır.

Gönlün beğendiği güzeldir.

Göz beğenir gönül sever.

Gülümseyen herkes dost değildir.

Günde bir kere babasının huyu oğlunda görülür.

Güzel iyi olandır.

Güzel söylemeyen seni aldatmaz.

Güzel söz söylersen güzel cevap alırsın.

Güzel sözlü kadın kocasını kuşatan tatlı bir esintidir. (Şüz jaoem tl'er şühew jı eşş'u)

Güzeli güzelleştiren iyi huyudur.

-H-

Haklıysan güçlüsün.

Hamarat kızın aşığı boldur. (Pşaşe huphem pselıhoer yihoy)

Hediye değil, sevgi değerlidir.

Hısımı çok olanın, hazır tavuğu çoktur. (Bısımığe a şeş'um çet hazır yihoy)

Hısımı çok olsun isteyen misafiri sever. (Bısımığe a şedcem hadce yidcas)

Hiç kimse dünyadan bıkarak ölmez.

Horoz ötmese de gün doğmaya devam eder.

-İ-

İhtiyar çocuk gibidir.

İki ecel olmadığına göre,tek ölüme yiğitlik kat.

İlim ile sanatın fazlası olmaz.

İmkânsızı ümit etmek kendini aldatmaktır.

İnsanın fiyatı işidir.

İp uzunsa, söz kısaysa değerlidir.

İplik iğnenin yolunu izler.

İş söylemesi kolay fakat yapması zordur.

İşini çok görmeyen we ailesini iyi görmeyen yoktur. (Ziof zişömıbere, zibın ziş'ömıdakhere şı'ep)

İt otun üzerine yatmış; kendisi yemez, başkasına yedirmez.

İyi at iyi arkadaş gibidir.

İyi damat bulan, oğul bulmuştur. (Malhoş'u zığotığem, ko yiğotığ)

İyi geçmişi olmayanın iyi geleceği olmaz.

İyi gördüğünü söyler, kötü verdiğini.

İyi kadın ailenin temelidir. (Şüz değor wunağom yilaps)

İyi kadın gafil avlanmaz. (Şüzış'ör epeçeane şıdcerep)

İyi kadını olanın evinde bereket vardır. (Şüzış'u ziem hayr yiwune yil)

İyi kadının eşi güler yüzlüdür. (Şüzış'u yitl neguşöplı)

İyi kadının ocağı her zaman tüter.

İyi kadının sofrası daima kuruludur. (Şüzış'u yianer zetet)

İyi komşu iyi kardeş dengidir.

İyi komşu uzaktaki akrabadan öncedir.

İyi savaş ve iyi dava yoktur.

İyi yaşlı olmayan yerde iyi genç olmaz.

İyilik kötülüğü öldürür.

İyiyi bilmiyorsan değerli olanı seç.

İzleyen yapandan ustadır.

-K-

Kadın ararsan yakınınla ara. (Şüz wılıhume blağem dıluh)

Kadından utanmayanda yüz yoktur.

Kadını olmayan delikanlıyla, üzengisiz at aynıdır. (Şüz zimı'e dcalere , şkhoe zıfekhemıl şıre)

Kadının el yeteneği aklını gösterir.

Kadının olduğu yerde kılıç çekilmez.

Kalabalık aile berekettir. (Bınu jör ğebeş'u)

Kalbinde iyilik olmayana iyilik gelmez.

Kalp ağlamazsa göz ağlamaz.

Kalp kalbe karşıdır.

Kaynananın âdeti, gelinin kalıbıdır. (Goaşem yi khabze, nısem yibzıbh)

Kaynananın kuralları gelinin işidir.

Kefen önce ölenin olsun.

Kendi işini göremeyen el işine koşarmış.

Kendi ulusunun tarihini bilmek yeter bir mutluluktur.

Kendini methetme, iyiysen başkaları görür.

Kırağıya basmayan kişi kısmetini kaybetmiştir.

Kıskanç insan gizli düşmandır.

Kısmet gelecek olursa yün iplik getirir gidecek olursa demir zincir dahi tutamaz.

Kısmet kadının yanı sıra koşar gelir. (Nasıper şüzım kıdaçe)

Kıtlık akrabayı unutturur.

Kız isen oğlu olanların gelinisin demektir. (Wupşaşeme, cdale zieme wuranıs)

Kız istenilmeye gelinince, yuvak taşı saklanırmış. (Phur tışaşe kızıkoge müjö hurayem zeğebılıjı)

Kızın else, gelinin el üstü. (Phur em, winıse eçü'u)

Kızın yetiştirebildiğin, gelinin alıştığındır. (Phur zerebğas, nıser zereğas)

Kibirlenmek deli işidir.

Kimse dünyaya doyarak ölmemiştir.

Kitap bilimin anahtarıdır.

Kolay kazanılan kolay kaybedilir.

Komşu ayna gibidir.

Komşunu yerme, yeni akrabanı övme.

Komşuya değer vermeyen kendini değersiz kılar.

Konuşana değil bilene bak.

Korku olmayan yerde utanç olmaz.

Kötü eteğinden tutsa kes yoluna devam et.

Kötü oğul babaya ayıp getirir.

Kötü yoldaş kötü silah gibidir.

Kötülük görmeyen iyiliğin değerini bilmez.

Kötülük yapıp iyilik bekleme.

Kuşu yükselten kanat, İnsanı yükselten akıldır.

Kuyruğunun geçmeyeceği yere kafanı sokma.

Küçük iş yoktur, küçük erkek vardır.

-M-

Maharetle bilgi kardeştirler.

Mezar taşı kaybolur, şarkı kaybolmaz.

Mide insanın düşmanıdır.

Misafir her şeyden önde gelir.

Misafirin genci olmaz.

Mutluluk, konuk yolcudur. Gelir, gider.

Mülk kırağı gibidir.

-N-

Namı yayılan hanım, kendini ağırdan satar. (Şüz yitsaurer tlape)

Nasip sabah dağıtılır.

-O-

Oğlu yalancı annenin sevinci eksik olmazmış.

Oğlun çoksa gelinin, kızın çoksa damadın çok demektir. (Ko bow wieme nıse bow, phubow wieme mahle bow wi')

Oğlun varsa gelinin, kızın varsa damadın var.

Oğlun varsa gelinin var. (Ko wieme nıse wi')

Oğlunu yiğit, kocasını yakışıklı görmeyen kadın yoktur. (Yiko ş'ömütlo, yitl şömüdakhö şüz şi'ep)

Olmayan şey kaybolmaz.

Orduda yabancı yoktur.

-Ö-

Öküze iltifat, at ile kavga et.

Öleni diriltemezsin.

Ölüye sitem edilmez.

Önce öleni, önce kaldırırlar.

-P-

Para kum, yaşam kuş gibidir.

Pselıhu olmayan kızı kaşen yapma. (Pselıho zimı'e pşaşer kaşen wumış')

-S-

Samimiyetin azığı gerçektir.

Savaşın ve davanın oyunu olmaz.

Savaşta ödünç kama verilmez.

Sen bir çöp çak başlat, iyi kadın seni ihya eder. (Pçeğu zako dcasi, şüzüş'um wiğewunen)

Seni seven, kendi canına eş tutar. (Wızidcasem yipse wufeğade)

Sevdiğinle değil, seni sevenle evlen. (Wuzeplırer kağani, kıwoplırer kaşe)

Sevdiğinle evlenirsen, zorluklara aldırmazsın. (Ş'u pleğurer wişhağuseme kinır zekhapşerep)

Sevdiysen, ateşe girmeyi göze alırsın. (Ş'u pleğurem, maşöm wupehaşt)

Sevgi ateş değil ki yandığında söndüresin. (Ş'uleğunığer maşöp, zekhaneme şöğekosejırep)

Sevgi karışmaz. (Ş'uleğunığer yakhemığoaş)

Sevgi ulu orta saçılmaz. (Ş'uleğunığer ratekoahırep)

Sevgi zorla alınamaz.

Sevginin gücü mutlaka galip gelir. (Ş'uleğunığem tekonığe wöğesı)

Sığırın sütü dilinin ucundadır.

Sığırları zayıf, köpekleri besili ise o iyi ailedir.

Sıkıntısı olmayanın düşü güzel olur.

Silah çekip gelenden değil, gizli yaklaşandan kork.

Silaha çok davrananın kanı çabuk akar.

Söylenmeyen şey duyulmaz.

Su akacağı yolu bulur.

Sudaki söğüt, vücuttaki yürek çürümez.

Sükûnetin azığı akıldır.

-Ş-

Şakalaşmayı bilmeyen yumruk ile vururmuş.

Şarkı silahtır.

-T-

Tanınmadığın yerde elbiseye, tanındığın yerde aklına bakarlar.

Tavuk bile eşelenir.

Tekdir ile uslanmayan en kötü insandır.

Tembel çiftçinin öküzü sabanda bile yayılır.

Tembel yerinde dönene kadar ay dönüşünü tamamlar.

Tembelin bahanesi çok olur.

Terbiye kayıp olmayacak mülktür.

Tertipsiz kadının ömrü pazarda geçermiş.

Teyze anne yarısı, amca baba yarısıdır.

Topluma girmek sorun değil, çıkmasını bilirsen.

Topluma girmesini bilen, çıkmasını da bilir.

Toprağa bir verirsen yüz alırsın.

Tüm kardeşler bir anadan doğmaz.

-U-

Umut yok olunca at koşmaz.

Utanması olmayandan daha değersizi yoktur.

Usta marangoz ormanla akrabadır.

-Ü-

Üç kez işiteceğine bir kez gör.

Ümit atadan kalma mirastır.

Ümit uzun ömürlüdür.

-V-

Vakit altından daha değerlidir.

Vatanı olmayana her yer soğuk gelir.

Verene ver, vurana sende vur.

-Y-

Yaban elde yaşmaktansa yurdunda ölmek yeğdir.

Yakınını küçümseyen küçümsenecek duruma düşer.

Yanında iyilik bulunmazsa kuru güzellik bir anlam taşımaz.

Yaptığın iyiliği başa kakma.

Yaşam sıra ile.

Yaşlı çağırılmaz, ardından gidilir.

Yaşlı kaynana da bir zamanlar gelindi. (Goaşezıri zegorem nısadce şıtığ)

Yaşlının sözü, gencin aklını yener.

Yaşlısı olanın kuralları vardır.

Yaşlısına saygısı olmayanın kendisine de saygısı yoktur.

Yaşlıya iltifat et, gence güvence ver.

Yaz yoksulun cennetidir.

Yazın istirahat günü kışın erzakıdır.

Yazın kağnı gölgesi bile ev sayılır.

Yazın kızak yap, kışın araba.

Yazın saklamadığını kışın arama.

Yetenekle bilgi kardeştirler.

Yiğide silah itaatkârdır.

Yiğitlik paylaşılmayan mirastır.

Yiyeceğini kötüleyen kişinin sofrasında yemek yeme.

Yurdun güçlüyse cesursun.

Yürekte olmayan ağızdan çıkmaz.

Yüze karşı övgü arkadan yapılan yergi gibidir.

-Z-

Zaman altından daha değerlidir.

Zora düşen düşmanın da olsa yardım et.

Zorlukla karşılaşmayan rahatın değerini bilmez.

 

 

 

(M.Yasin Çelikkıran - - Kafkas Vakfı - - KAF@groups.msn - - Circassiancanada)